Bewijzen van filiaties

Hoe bewijs je dat persoon A een kind is van persoon B?

Of beter: dat de persoon in bron 1 dezelfde is als die in bron 2?

Genealogie is de wetenschap die zich bezig houdt met het onderzoeken van afstammingsrelaties oftewel filiaties (Latijn: filius/filia = zoon/dochter). En zoals bij elke wetenschap is het ook bij genealogie van belang dat deze relaties bewezen worden. Een stamboom waarvan de afstamming niet voldoende bewezen is, is gebouwd op drijfzand. Het is dus van belang dat je als onderzoeker weet hoe je aan voldoende bewijzen komt.

Wanneer je onderzoek doet in de burgerlijke stand, lijkt dat geen probleem te zijn. De aktes vormen immers het bewijs en als je de naam van de gemeente plus het jaar en het nummer van de akte noteert is dat bewijs genoeg. Dat denk je... Toch is dat niet helemaal waar. Waar het bij genealogisch onderzoek in de kern om draait, is dat je aantoont dat de persoon die in bron 1 (bijvoorbeeld als kind in een geboorteakte) genoemd wordt dezelfde persoon is als degene die in bron 2 (bijvoorbeeld als bruidegom in een huwelijksakte) genoemd wordt.

Bij de meeste aktes uit de burgerlijke stand spreekt dat vanzelf. Namen, leeftijden of geboortedata, geboorte-plaatsen en namen van ouders die in de aktes genoemd worden, zorgen er meestal voor dat het voor iedereen direct duidelijk is dat de persoon in de ene akte dezelfde is als die in de tweede akte. In dat geval mag je inderdaad volstaan met het vermelden van een bronverwijzing.

Maar lang niet altijd is het zo vanzelfsprekend. Spellingsvarianten en foutieve of ontbrekende gegevens in de aktes kunnen voor problemen zorgen. En bij oudere bronnen, zoals de DTB, is vanzelfsprekendheid eerder uitzondering dan regel. Dat het kind in het doopboek dezelfde is als de bruidegom in het trouwboek kan meestal pas vastgesteld worden na het opstellen van een meer of minder uitgebreide argumentatie. Want trouwboeken vermelden over het algemeen geen leeftijden, geboortedata of namen van ouders. Een simpele bronvermelding is dan dus niet voldoende, tenminste niet als je een wetenschappelijk bewijs wilt leveren.

Nu denk je misschien dat dit voor een hobbyist niet zo belangrijk is. Oké, misschien is het dan voor jouw niet zo hard nodig om dergelijke argumentaties vast te leggen. Maar als je ook voor je zelf niet op de juiste manier argumenteert, is de kans groot dat je afstammingsrelaties in jouw stamboom opneemt die niet alleen niet bewezen zijn, maar die misschien zelfs onjuist zijn. Dat wil je natuurlijk niet.

Een voorbeeld

Jan Harms X Grietje Arends		Hendrik Pieters X Roelofje Geerts
Harm Jans	X	Aaltje Hendriks

Hoe stel je nu een dergelijke argumentatie op? Een voorbeeld: je hebt in een trouwboek een huwelijk gevonden tussen Harm Jans en Aaltje Hendriks (zie boven). Nu wil je de doopdata en de namen van hun ouders vinden. Je kijkt in het doopboek van dezelfde plaats en vindt dat Harm Jans gedoopt is als zoon van Jan Harms en Grietje Arends en Aaltje Hendriks als dochter van Hendrik Pieters en Roelofje Geerts. Maar zijn die beide kinderen wel dezelfde als de bruid en bruidegom uit het trouwboek? Omdat aannemelijk te maken zet je de volgende stappen:

Probeer eerst alle kinderen van Harm Jans en Aaltje Hendriks te achterhalen. Hetzelfde doe je met alle kinderen van Jan Harms en Grietje Arends en met alle kinderen van Hendrik Pieters en Roelofje Geerts. Vervolgens pas je de vernoemingsregels toe en kijk je of de namen van de kinderen van Harm Jans en Aaltje Hendriks corresponderen met die van hun ouders en hun broers en zussen. Zijn er onregelmatigheden in de vernoeming, dan kijk je of daar voor de hand liggende redenen voor kunnen zijn. Meer hierover vind je in de handleiding over vernoemen. Klopt het allemaal, dan is dat een argument dat de bruid en bruidegom inderdaad dezelfde zijn als de genoemde kinderen.

Je kijkt of er geen andere mogelijkheden zijn. Zijn er in dezelfde periode in dezelfde plaats of in de omgeving andere kinderen gedoopt met de namen Harm Jans of Aaltje Hendriks? Zo ja, dan zoek je ook van deze kinderen alle broers en zussen op en vergelijkt ook van hen de naam van ouders en broers en zussen met die van de kinderen van Harm Jans en Aaltje Hendriks.

Zijn er geen andere mogelijkheden, of kloppen de vernoemingen niet, dan is ook dat een argument dat de eerder gevonden Jan Harms en Grietje Arends dezelfde zijn als die uit het trouwboek. Stel je zelf ook de vraag of de doopboeken wel compleet zijn.

Hoe waarschijnlijk is het dat deze Harm Jans en Aaltje Hendriks helemaal niet in een doopboek voorkomen?

Zijn er geen bladzijden uit het doopboek gescheurd of zijn er bijvoorbeeld grote manco's tussen data.

Samenvattend komt het dus steeds hier op neer: je onderzoekt steeds alle mogelijkheden die er zijn en van elke mogelijkheid bepaal je vervolgens hoe waarschijnlijk die is. Behalve op vernoemingen kun je natuurlijk ook letten op namen van doopgetuigen, vroege versies van familienamen (of bijnamen), plaats- of boerderijnamen, enz. Uiteindelijk kies je dan de mogelijkheid die u het meest waarschijnlijk lijkt. Helaas: 100% zekerheid is vrijwel nooit te krijgen. Wanneer er veel mogelijkheden zijn, ontkom je er vaak niet aan om complete stambomen te reconstueren. Soms kun je de knoop pas definitief doorhakken wanneer je een vrij compleet beeld hebt van de hele bevolking van een bepaalde plaats in de betreffende periode.

De argumenten die je er uiteindelijk toe brengen een keus te maken kun je het beste kort samenvatten, bijvoorbeeld in het kladveld van de betreffende persoon of relatie in je computerprogramma. Een genealogisch programma is tegenwoordig onmidbaar. Per geval kun je beoordelen of het noodzakelijk is deze argumentatie op te nemen in je uiteindelijke publicatie of dat een simpele bronverwijzing volstaat.

Bronnen:
1. Voorouders.Net (Gerret Veldman), 28 febr. 2010.

2. NGV. (Nederlandse Genealogische Vereniging).

Vernoemingsregels: Hans den Braber (Ed Boeren, Harry Hoeksema Dzn, Hans Homan Free, Luuk Keunen, René Luijkenaar, Hein Vera). Naar een artikel zoals verschenen in het blad van de NGV, afd. Amersfoort e.o., jaarjang 12, (2003) nr. 1 en later in het afdelingsblad Apeldoorn van het NGV e.o. 2003-2/3 als dubbelnummer. De laatste correcties hebben plaatsgevonden door dhr. J.W.G. Netelbeek (21 sept. 2005).

Deze pagina maakt deel uit van www.nazatendevries.nl. Aan bovenstaande tekst is de uiterste zorg-vuldigheid besteed. Desondanks kunnen er best fouten voorkomen. Constateer je fouten en/of heb je vragen, correcties, aanvullingen......... geef die dan even aan mij door via mijn E-mail adres (zie rode balk boven). Wij hebben ons uiterste best gedaan om de auteurs van teksten/citaten en copyrightbepalingen van afbeeldingen te achterhalen. Mocht je rechthebbende zijn en hierover vragen of opmerkingen hebben, neem dan contact op via e-mail. Lees ook de 'Disclaimer' en 'Privacy' voor méér informatie en laat ook eens een bericht achter in het Gastenboek, dan weet ik waarvoor ik het doe.